شاخص آزادی اقتصادی (بنیاد هریتیج)
این شاخص برای رده بندی اقتصاد کشورهای جهان از نظر میزان آزادی اقتصادی و معرفی بسترهای امن برای سرمایه گذاری و مبادلات بین المللی یا ایزوله سازی برخی سیستم های اقتصادی بکار می رود.
فارغ از پذیرش یا عدم پذیرش این شاخص توسط کشورها، حکومت ها و اشخاص، شاخص هریتیج مورد استفاده گسترده مراجع تصمیم ساز اقتصادی قرار گرفته است؛ بنابراین شناخت این شاخص برای دست اندرکاران اقتصادی همه کشورها لازم است .
بطورخلاصه ، ده متغیر شکل دهنده شاخص آزادی اقتصادی هریتیج هستند.
برای هر کدام از این متغیرها امتیازی بین صفر تا صد در نظر گرفته شده و میانگین امتیازهای کسب شده در این ده متغیر تعیین کننده امتیاز نهایی شاخص آزادی اقتصادی برای یک کشور خواهد بود.
این ده متغیر به شرح زیر می‌باشند:
1. آزادی کسب وکار (Business Freedom)
آزادی کسب وکار شاخصی است متشکل از متغیرهایی مرتبط با نحوه کسب وکار در یک کشور.
این متغیرها عبارتند از:
1) تعداد مراحل بوروکراتیک برای تاسیس یک فعالیت اقتصادی (همچون تاسیس یک شرکت).
- تعداد پروسه‌های دریافت یک مجوز برای شروع فعالیت اقتصادی.
- تعداد روزهایی که دریافت مجوز نیاز دارد.
- تعداد مراحل بوروکراتیک دریافت مجوز.
- هزینه دریافت مجوز.
2) تعداد روزی که برای شروع یک فعالیت اقتصادی (برای مثال ثبت یک شرکت) صرف می‌شود.
3) هزینه شروع یک فعالیت اقتصادی (هزینه‌های اداری و دولتی).
4) زمانی که برای تعطیل نمودن یک بیزینس صرف می‌گردد.
5) هزینه تعطیل نمودن بیزینس.
6) نرخ بازگشت سرمایه هنگام تعطیل نمودن یک فعالیت اقتصادی.
2. شاخص آزادی تجارت (Trade Freedom)
این شاخص مربوط است به میزان تعرفه‌هایی که بر واردات کالاهای خارجی اعمال می‌گردد. برای محاسبه این شاخص، از میزان محدودیت های تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای استفاده می گردد.
3. شاخص آزادی مالی (Fiscal freedom)
این شاخص بر موضوع مالیات تمرکز دارد. مالیات ابزاری است که دولت برای تأمین مخارج خود از آن استفاده می‌نماید و فعالیت‌های اقتصادی افراد و شرکت‌ها از آن متاثر می‌شود. در این شاخص سه متغیر مدنظر قرار
می گیرد:
1) حداکثر نرخ مالیات بر درآمد افراد
2) حداکثر نرخ مالیات بر بنگاه‌ها و شرکت‌ها
3) میزان درآمد دولت از طریق مالیات – برحسب درصد از تولید ناخالص داخلی.
4. شاخص مخارج دولت (Government Expenditure)
میزان مخارج دولت درصد نسبت به GDP در بسیاری از مطالعات اقتصادی به عنوان یک متغیر واسطه‌ای و معیاری برای سنجش اندازه دولت استفاده می‌شود باین شکل که زیاد بودن مخارج دولت نسبت به درآمد ملی(G/GDP) نشان دهنده بزرگ بودن اندازه دولت - یادولتی بودن اقتصاد- است.
5. آزادی پولی (Monetary Freedom)
دو آفت برای بازارهای اقتصادی، دخالت و کنترل دولت در قیمت‌ها و نرخ تورم زیاد می‌باشد. شاخص آزادی پولی دربرگیرنده این دو متغیر است. برای محاسبه این شاخص با استفاده از فرمول‌هایی میانگین تورم سه سال گذشته و میزان کنترل دولت بر قیمت‌ها محاسبه می‌گردد.
(بعنوان مثال در اقتصاد ایران، میانگین درصدی تورم در سالهای قبل و کنترل‌های فراوان بر قیمت‌های انرژی و کالاهای مصرفی، امتیاز چشمگیری را برای اقتصاد ایران در شاخص در ایران فراهم نمی‌کند).
6. آزادی سرمایه‌گذاری (Investment Freedom)
کشوری که سرمایه‌گذاری در آن با حداقل محدودیت‌های قانونی و بوروکراتیک امکان‌پذیر باشد و ورود و خروج سرمایه‌ها در عرصه‌های بین‌المللی بدون محدودیت و به آسانی امکان‌پذیر باشد می‌تواند امتیاز مناسبی برای این شاخص به خود اختصاص دهد.
7. آزادی تأمین اعتبار (Financial Freedom)
مالکیت و کنترل دولتی در بخش بانکداری و بیمه و میزان آزادی مؤسسات مالی در تعیین نحوه تأمین اعتبار از عوامل موثر بر تعیین امتیاز برای این شاخص است.
8. حقوق مالکیت (Property Rights)
حمایت از حق مالکیت اشخاص حقیقی و حقوقی و عدم دخالت دولت و نهادهای وابسته به آن در امور مالکیتی فیزییکی و غیر فیزیکی، مشهود و نامشهود و هرگونه آثاری متعلق به اشخاص.
9. آزادی از رشوه و فساد (Freedom from Corruption)
شفافیت و سلامت فرایندهای بوروکراتیک اقتصادی و سیاسی و اداری و امنیت فکری برای رقابت سالم در زمین بازی تراز.
10. آزادی بازار نیروی کار (Labor Freedom)
برای محاسبه این شاخص از متغیرهایی همچون
- نسبت حداقل دستمزد به میانگین ارزش‌افزوده هر کارگر
- میزان نا مناسب بودن ساعات کار
- میزان سختی اخراج کارگر اضافی
- وجوه پرداختی بابت انفصال از خدمت استفاده می‌گردد.
امتیاز ایران برای این شاخص متوسط رو به پایین است چون در گزارشهای مربوطه به پرداختهایی به جز حقوق ماهانه اشاره شده و این هزینه‌ها دلیلی برای کاهش امتیاز در نظر گرفته شده است. همچنین قانون کار ایران در تعیین امتیاز برای این شاخص نقش مهمی ایفا نموده است.
***
شاخص های آزادی هریتیج سال 2019 در لینک زیر:
https://www.heritage.org/index/heatmap
محمدرضا صدقیانی فر
پاییز 98
