اطلاعات؛ کالایی لوکس یا عمومی ؟

بتازگی گزارشی اینفوگرافیک از حجم تبادل اطلاعات در رسانه ها و شبکه های اینترنتی در سال گذشته یعنی سال 2020 میلادی منتشر و در دسترس عموم علاقمندان و تحلیلگران قرار گرفته است.

طبیعی ترین واکنش به آمار ارائه شده، شگفتی از حجم  و سرعت بالای تبادل و انتشار داده ها و اطلاعات است بویژه که تهیه کنندگان گزارش، - بنا به خصوصیت اصلی عصر اطلاعات و اینترنت، که سرعت آن است - آمار گردش اطلاعات در رسانه-شبکه های اینترنتی را به دقیقه محاسبه و اعلام کرده اند.

این گزارش ها با شکل پیش گفته - که در بالای گزارش هم ارائه شده است - از سال 2011 بطور سالانه تهیه شده شده است و بررسی و مقایسه آنها بخوبی زایش، اوج، افوق و سقوط و حتی محو یک رسانه-شبکه اجتماعی را نشان می دهد، ولی این نوشته قصد دارد تا در ورای آمار و اعداد سرگیجه آور تبادل داده های اینترنتی، از زاویه ای دیگر به این موضوع پرداخته و سوالی ویژه را مطرح نماید:

" آیا توزیع و گردش اطلاعات توسط رسانه-شبکه های اجتماعی، در سطح دنیا متوازن است یا نامتوازن؟"

یا به بیانی دیگر، آیا دسترسی متناسب و یکنواختی به رسانه-شبکه های اینترنتی، در سطح جهانی وجود دارد؟

 بهمین منظور برای بررسی و واکاوی آماری، 6 رسانه-شبکه اینترنتی اجتماعی معروف و محبوب در جهان و ایران انتخاب شده است، اما پیش از آن، ارائه چند آمار مقدماتی مفید است:

1- جمعیت جهان در پایان سال 2020 معادل 7 میلیارد و 800 میلیون نفر بوده است.

2- برای بررسی دقیق تر، در این نوشته، جمعیت 10 تا 64 سال به تعداد 5/688/811/150 نفر (معادل73% جمعیت جهان)، بعنوان بازه سنی آشنا و کاربر اینترنت در نظر گرفته شده است. بدیهی است که امروزه نوباوگان کوچکتر از 10 سال و مدیران بالای 64 سال نیز بعنوان کاربران اینترنت و ابزاروآلاتی مانند گوشی های هوشمند و تبلت و انواع کامپیوتر وجود دارند اما نه کاربرد کودکان زیر 10 سال مستمر و بابت رفع نیاز است و نه شاید فراوانی کابران بالای 64 ساله بعنوان کاربران دائمی و با حوصله اینترنت، آنقدر بالا که در سطح جهانی بحساب آید.

3- آمار کاربران هر رسانه-شبکه از سایت اصلی هر رسانه استخراج و با آمارهای سایر مراجع تطبیق داده شده است.

4- از میان رسانه های منتخب برای این نوشته، اینستاگرام، فیس بوک، توئیتر و یوتیوب، تعداد کاربران خود را به تفکیک کاربران روزانه و ماهانه اعلام کرده اند که بخاطر ساده تر کردن مطلب و منطبق با رفتار کاربران، تعداد کاربران روزانه مدنظر قرار گرفته است. 

نکته قابل توجه در تعداد کاربران این رسانه- شبکه ها و تواتر کاربری، اینست که نسبت کاربران ماهانه نسبت به کاربران روزانه با نسبت بسیار بالای نزولی، افزایش می باید ( 92/5%- تا 95%-) و فقط در یوتیوب است که تعداد کاربران ماهانه آن 122% کاربران روزانه است. (در این نوشته به این بخش پرداخته نمی شود چون بحثی مطول و جداگانه در چرایی رفتارهای مصرفی کاربران این رسانه- شبکه ها در انتقال و دریافت پیام های سطحی و عمقی می طلبد، ولی همینقدر می توان این فرضیه را مطرح کرد که رفتار یک فرد چندرسانه ای، مطابق استفاده از هر رسانه-شبکه بطور ناخودآگاه تغییر کرده و تابعی از اطلاعات موجود و رفتار اکثریت کاربران آن رسانه می شود).

5- واتس اپ و لینکد-این، رقم ثابتی را بعنوان تعداد کاربر ارائه داده اند و اینستاگرام نیز میانگینی را بعنوان کاربر ثابت اعلام نموده است.

***

اینستاگرام

تعداد کاربران ثابت این رسانه-شبکه در سال گذشته، 854/5 میلیون نفر و مطالب بارگذاری شده در صفحات اینستاگرامی، 347222 پست/استوری در دقیقه اعلام شده است.

تعداد کاربران اینستاگرام معادل 15% جمعیت کاربر اینترنت (10 تا 64 ساله) و حدود 11% جمعیت جهان در سال 2020 بوده است.

نگاهی به آمار پستهای اینستاگرامی نشان می دهد که در هر دقیقه،

- به ازای هر 2461 نفر کاربر ثابت اینستاگرام، 

- به ازای هر 16384 نفر کاربر اینترنت در جهان،  و

- به ازای هر 22464 نفر جمعیت جهان، 1 پست در اینستاگرام بارگذاری می شود.

اگر آمار عملکردی اینستاگرام را در طول یکروز مورد مشاهده قرار دهیم، با نزدیک به 500 میلیون پست روزانه مواجه خواهیم بود که بر اساس نسبتهای سه گانه بالا به ترتیب 1 پست/استوری به ازای هر 1/7 نفر، 11/4 نفر و 17/4 نفر در روز در اینستاگرام مبادله می شود که رقم چندان بالایی نیست؛ این موضوع زمانی جالب تر می گردد که بدانیم اینستاگرام تعداد کاربران روزانه خود را 500 میلیون نفر اعلام کرده است که با تعداد پستهای روزانه  تناسب 1 به 1 دارد (500 میلیون پست روزانه بازای 500 میلیون کاربر روزانه) و از این دیدگاه نیز میتوان دید که در هر روز فقط  معادل 8/7% جمعیت 10 تا 64 ساله کاربر اینترنت و معادل 6/4% جمعیت جهان از اینستاگرام استفاده می نمایند.

***

واتس اپ

تعداد کاربران این رسانه-شبکه، 2 میلیارد نفر و تعداد پیامهای مبادله شده 41/666/667 پیام در دقیقه اعلام شده است. واتس اپ بخاطر فراگیری بالا در سطح جهان، معادل 35% جمعیت 10 تا 64 ساله کاربر اینترنت و معادل 25/6% جمعیت جهان را در بر میگیرد، با این حال تناسب پست های مبادله شده با جمعیت، بطوری است که در هر دقیقه،

- به ازای هر 48 نفر کاربر واتس اپ،

- به ازای هر 136/5 نفر کاربر اینترنت در جهان و 

- به ازای هر 187 نفر جمعیت جهان، 1 پست در واتس اپ بارگذاری میشود.

***

فیس بوک

1/73 میلیارد نفر کاربر روزانه، اشتراک 150 هزار پیام و بارگذاری 147 هزار عکس در دقیقه، آمار عملکرد این شبکه در سال 2020 بوده است که با پوشش 30/4% جمعیت کاربر اینترنت در جهان و 22/2% جمعیت کل جهان، بعد از واتس اپ بیشترین گستردگی را نشان میدهد؛ اما تناسب تبادل پیام و جمعیت بشرح زیر نشان میدهد که در هر دقیقه، 

- به ازای هر 11533 نفر کاربر روزانه فیس بوک،

- به ازای هر 37925 نفر کاربر اینترنت در جهان، و 

- به ازای هر 52000 نفر جمعیت کل جهان، 1 پست (پیام یا عکس) در فیس بوک بارگذاری و مبادله می شود.

مشاهده آمار عملکرد فیس بوک در طول روز، با حدود 216 میلیون پیام و عکس، نشان می دهد که در طی یک روز نیز تعداد کاربران فعال در این رسانه-شبکه، با نسبت های بترتیب 8، 26/3 و 36 نفر، آمار بالایی از توزیع و دسترسی به اطلاعات را نشان نمیدهند.

***

لینکد-این 

700 میلیون نفر تعداد کاربران این شبکه بوده و 69444 تقاضای شغل درهردقیقه در این رسانه-شبکه به اطلاع عمومی رسیده است. کاربران لینکد-این 12/3% جمعیت کاربر اینترنت و 9% جمعیت جهان را شامل میشوند. لینکد-این علیرغم معروفیت و محبوبیتش بین کاربران و متخصصان حرفه ای، در هر دقیقه،

- به ازای هر 10080 نفر کاربر شبکه

- به ازای هر 81920 نفر جمعیت 10 تا 64 ساله در جهان و 

- به ازای هر 112321 نفر از جمعیت جهان، 1 تقاضای کار را به اشتراک عمومی می گذارد.

آمار عملکرد روزانه لینکد-این نیز به روشنی گویای نسبت پایین سهم ارتباطات آنلاین، در جستجوی کار است بطوری که روزانه فقط به ازای هر 7 کاربر لینکد-این، هر 57 کاربر اینترنت در سطح جهان و هر 78 نفر از مردم جهان، 1 تقاضای کار در این رسانه-شبکه مطرح می گردد. 

***

توئیـتر

این رسانه-شبکه که در طیف انعکاس نظرات کوتاه، احساسی و آنی کاربران در زمینه های مختلف محبوبیت داشت طی 4 سال گذشته طیف دیگری از تبادل پیام را تجربه کرده و به رسانه محبوب سیاستمداران جهان تبدیل شد و سهم عمده ای از بار نوسانات جهانی قیمت انرژی و ارز بخاطر ارائه نظرات سیاسی را بر دوش گرفت، با این حال با داشتن 340 میلیون کاربر، که معادل 5/9% جمعیت 10 تا 64 ساله کاربر اینترنت در جهان و 4/3% جمعیت کل جهان است و اضافه شدن حدود 460 هزار کاربر جدید در هر روز، روند رشد این رسانه روندی کند و لاک پشتی است بطوری که در هرروز، 

- به ازای هر کاربر موجود، 0/001 نفر

- به ازای هر نفر از جمعیت کاربر اینترنت در جهان، 0/00008 نفر و 

- به ازای هر نفر از جمعیت جهان، 0/00006 نفر کاربر جدید به توئیتر افزوده می شود.

***

یوتیـوب

30 میلیون نفر کاربر روزانه و بارگذاری 500 ساعت ویدئو در هر دقیقه، بخشی از آمار عملکرد یوتیوب در سال 2020 بوده است که شامل 0/5% جمعیت 10 تا 64 ساله و 0/4% جمعیت جهان است. این عملکرد، نشانگر بارگذاری و اشتراک 1 ساعت ویدئو به ازای هر 60 هزار کاربر روزانه در هر دقیقه، در یوتیوب است!. اگر عملکرد روزانه کاربران را در نظر بگیریم شکاف عملکردی بیش از پیش خود را نشان خواهد داد بطوری که در هر روز،

- به ازای هر 41/6 نفر کاربر یوتیوب،

-به ازای هر 7900 نفر کاربر اینترنت در جهان یا جمعیت 10 تا 64 ساله و

- به ازای حدود هر 11000 نفر جمعیت جهان، فقط 1 ساعت ویدئو به اشتراک گذاشته می شود.

***

آخرین مورد، بررسی تراکنش های آنلاین است. مطابق آمار ارائه شده در سال 2020، در هر دقیقه 1 میلیون دلار بابت پرداخت های آنلاین هزینه شده است که در نوع خود رقم بالا و قابل توجهی بوده و نشانگر گرایش مصرف کنندگان کالاها و خدمات گوناگون به انجام معاملات از طریق اینترنت است بویژه که شیوع ویروس کرونا در سطح جهانی، این تمایل را تشدید کرد و شرکت آمازون درسال گذشته جهت افزایش توانایی اش برای پاسخگویی به سفارشات در حال رشد خود، اعلام کرد که یکصدهزار نیروی جدید را در بخش های انبار و توزیع بکار خواهد گرفت اما با این حال این میزان پرداخت آنلاین به نسبت جمعیت آشنا و کاربر اینترنت در سطح جهانی، در هر دقیقه معادل 0/01 سنت است! (1دلار = 100 سنت).

حال اگر میزان تراکنش های مالی را در طول یک روز مورد بررسی قرار دهیم، با رقم هنگفت 1 میلیارد و 440 میلیون دلار تراکنش آنلاین مواجه می شویم ولی هنوز هم به نسبت جمعیت 10 تا 64 ساله و جمعیت کل جهان، بترتیب با سرانه 25 و 18 سنت روبرو خواهیم بود!، یعنی در بهترین حالت سرانه تراکنش مالی آنلاین در سالی مملو از معاملات اینترنتی به 1 دلار نیز نرسیده است!.

کنارهم گذاشتن حجم بالای کالاهای مبادله شده از طریق اینترنت و سرانه بسیار پایین جهانی، نشانگر این است که بجای تراکنش متوازن جهانی، با تواتر و تکرار تراکنش های آنلاین توسط بخش محدودی از جمعیت جهان روبرو هستیم.

گسترش استفاده از پول های مجازی و رمز ارزها و جایگزینی ها با پول فعلی طی سالها یا دهه های آینده، این تصویر را تاریکتر نیز خواهد کرد.

***

بررسی آمارها و اینفوگرافی های موجود از سال 2011 این تصور را به ذهن متبادر می کند که با گذشت بیش از 3 دهه از ورود به عصر اینترنت و گذشت بیش از یک دهه از عمر رسانه های حرفه ای، پرجمعیت و بواقع جهانیِ شبکه ساز اینترنتی، اطلاعات، همچنان نامتوازن و نامتقارن توزیع شده و بعضاً میتوان ادعا کرد که اطلاعات - بخاطر الزام به داشتن ابزارها و وسایل گرانقیمت برای دسترسی به آن - کالایی لوکس و مختص بازارهای محدود است و بقول اقتصاددانان توسعه، در تبادل و دسترسی اطلاعات نیز شکاف شمال و جنوب در میان ملل جهان برقرار است.

در این میان، عدم تمایل برخی دولتها به ایجاد بسترها و زیرساختهای مورد نیاز و مرتبط، یا عدم توانایی علمی، صنعتی و مالی، حتی در صورت تمایل، در کنار عدم مشارکت یا مشارکت بسیار پایین شرکتهای مالک رسانه-شبکه ها و کمپانی های ارائه دهنده خدمات اینترنت جهانی به توسعه زیرساختها در کشورهای در حال گذار یا تحمیل شروط سنگین، و اضافه بر اینها تصورات پردامنه از واقعی تا پارانویایی در مورد امنیت شخصی، شرکتی و ملی، موانعی چندوجهی و چندلایه را در دسترسی آزادانه و متوازن به اطلاعات، رویاروی بخش اعظمی از جمعیت جهان ایجاد کرده است و این تردید و پرسش را به میان میآورد که آنچه که امروزه از آن بعنوان عصر اطلاعات، اقتصاد اطلاعات و اقتصاد دانش نام برده می شود، بواقع اقتصاد یا عصری جهانی است یا محلی و محدود؟ . . .

محمدرضا صدقیانی فر

بهمن ماه 1399